»عوامل موثر بر بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب در بین کشاورزان شهرستان اسالمآباد غرب«

Transcript

1 »عوامل موثر بر بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب در بین کشاورزان شهرستان اسالمآباد غرب«چکیده بحران آب و کمآبی در کشور کشاورزان را ناچار ساخته است تا با استفاده از سازوکارهای مدیریتی به شکل پایدارتری از منابع آب استفاده کنند. بیشک شناخت عوامل اثرگذار بر بهکارگیری اینگونه سازوکارها راه را برای استفادهی بهینه و کاراتر از این سازوکارها هموار میسازد. از اینرو هدف از انجام پژوهش پیمایشی حاضر بررسی و شناخت عوامل موثر بر بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب در بخش کشاورزی میباشد. جامعه آماری 022 نفر از کشاورزان آبیکار شهرستان اسالم آبادغرب واقع در استان کرمانشاه و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 3 نفر تعیین شد. نمونهها با استفاده از روش نمونهگیری طبقهای با انتساب متناسب انتخاب و اطالعات الزم از طریق پرسشنامه از آنان گردآوری شد. روایی و پایایی پرسشنامه به ترتیب با استفاده از نظرات متخصصان و ضریب آلفای کرونباخ در نهایت شد. تأیید تجزیه و تحلیل دادهها با نرمافزار SPSS انجام شد. طبق نتایج آزمون همبستگی میزان بین رابطهی بهکارگیری سازوکارهای آب پایدار مدیریت با متغیرهای میزان تحصیالت تعداد بازدید کارشناسان کشاورزی از اراضی تعداد دفعات شرکت در کالسهای آموزشی تعداد دفعات مراجعه به مراکز جهاد کشاورزی فاصله زمانی بین هر دور آبیاری همکاری با سازمانهای مرتبط با مدیریت آب و میزان مشارکت در فعالیتهای گروهی کشاورزی مثبت و معنیدار و با متغیر مدت زمان هر دور آبیاری ارتباط معکوس و معنیدار بود. بر اساس نتایج آزمون رگرسیون نیز متغیرهای همکاری کشاورزان با سازمانها و نهادهای مرتبط با مدیریت منابع آب فاصله زمانی بین هر دور آبیاری و تعداد دفعات مراجعه کشاورزان به جهاد کشاورزی حدود 0/ درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین کردند. کلمات کلیدی: مدیریت پایدار آب منابع آب اسالم آبادغرب مقدمه : آب برای تحقق توسعه پایدار واهداف توسعهی هزاره اهمیت اساسی دارد. مدیریت درست منابع آب مولفهای اساسی در رشد توسعهی اجتماعی و اقتصادی کاهش فقر و برابری است. آب عامل مهمی است که در دستیابی به پایداری کشاورزی از نظر.)33 ابعاد اقتصادی اجتماعی و زیست نقش محیطی مهمی را ایفا میکند )فروزانی و کرمی بنا به گزارش بانک جهانی اگرچه 07 درصد از سطح کره زمین پوشیده از آب است اما 70/5 درصد از حجم تمام آب های دنیا آب شور بوده و تنها 2/5 درصد از آن را آب شیرین تشکیل میدهد. از طرفی بخش کشاورزی هر کشور به علت ماهیت بیولوژیکی آن و وابستگی شدید به طبیعت بزرگترین مصرف کننده منابع آب محسوب میشود)...(. از همین رو قرن بیست و یکم قرن جنگ بر سرآب نام گرفته است چرا که امروزه در نتیجه کاهش بارندگی و بهره برداریهای فراوان و بیرویه از آبهای سطحی با مسأله کمبود آب مواجه هستیم و استفاده بهینه از آبهای موجود به عنوان یک ضرورت مطرح میباشد )...(.کشور ایران نیز در جنوب غربی قاره آسیا و در قلمرو کمربند بیابانی نیمکره شمالی واقع شده است و همین موقعیت سبب گردیده بخش گسترده ای از کشور ما تحت تأثیر

2 اقلیم خشک و نیمه خشک قرار گیرد و ایران را با کمبود آب روبه رو سازد. )...(. در ایران نیز نزدیک به 79 درصد از آب مصرفی کشور به بخش کشاورزی اختصاص دارد که به علت بهرهوری پایین آب با عملکرد پایین تولیدات کشاورزی روبروست )شاهرودی و چیذری 5835 (. طبق آمار وزارت کشاورزی در حال حاضر از هر متر مکعب آب مصرفی در این بخش 077 گرم محصول به دست می آید که استاندارد جهانی 2 کیلوگرم در ازای هر مترمکعب آب مصرفی میباشد و از سوی دیگر تلفات آب در کشاورزی حدود 97 درصد حجم آب مصرفی در آبیاری میباشد که با توجه به محدودیت منابع آب و افزایش جمعیت کشور الزم است که بهرهوری آب خصوصا در بخش کشاورزی مورد بررسی و اصالح مجدد قرار گیرد. از اینرو اجرای طرحهایی در راستای مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است )پناهی و همکاران 5837(. کشاورزان آبی کار شهرستان اسالمآباد غرب واقع در جنوب استان کرمانشاه نیز چند سالی است که با توجه به استفادهی سنتی و ناصحیح کشاورزان از منابع آب با مشکل کمبود آب در بخش کشاورزی مواجهاند. بخش کشاورزی از اهمیت ویژهای در این شهرستان بخش آب کننده تأمین منبع عمدهترین و است برخوردار آبهای منطقه این در کشاورزی دلیل به اما است. زیرزمینی بهرهبرداری بیش از حد از آبهای زیرمینی میزان افت ساالنه سطح این آبها قابل توجه است. با توجه به مسأله یاد شده و نقش حیاتی بهرهبرداران در حفظ و مدیریت آب هدف این تحقیق شناسایی عوامل موثر بر مدیریت پایدار منابع آب در بین کشاورزان اسالمآباد غرب می باشد. در زمینه این موضوع تحقیقات مختلفی انجام شده است. عمانی در سال )983( در مطالعات خود پیرامون شناسایی عوامل موثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین گندم کاران شهرستان اهواز دریافت که میزان شرکت در کالسهای آموزشی ترویجی سطح سواد گندمکاران مشارکت اجتماعی استفاده از کانالهای ارتباطی و میزان درآمد حاصل از محصول بر مدیریت پایدار اثر دارد. امیرخانی و همکاران )33( در پژوهشی با عنوان»عوامل آموزشی- ترویجی مؤثر بر انتقال و افزایش دانش فنی گندمکاران شهرستان ورامین در زمینه مدیریت آب کشاورزی«نشان دادند که بین متغیرهای دیدار مروج با کشاورز در روستا و کشتزار شرکت در کالسها و سخنرانیهای ترویجی و آموزشی بازدید علمی از شبکهها و سامانه آبیاری و ادوات خاکورزی و تماشای برنامههای تلویزیونی با متغیر دانش فنی کشاورزان در زمینه مدیریت بهینه آب کشاورزی همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد. همچنیندر دههی اخیر در سطح پژوهش جمله از گرفته انجام آب منابع مدیریت زمینه در مطالعاتی المللی بین های لنتون )02( در زمینه»مدیریت یکپارچه منابع آب«3 2 لوپزگان )02(»مدیریت آب زیر زمینی«یاکان )022(»صرفهجویی آب کشاورزی و مدیریت پایدار آب زیر زمینی در شمال چین«4 نایاگامبو )200(»ارزیابی سیاستها و نهاده یا کار کشاورزی بر مدیریت آب کشاورزی. Lenton 2. Lopez- Gunn 3. Yukun 4. Nyagumbo 0

3 ی ه خرده مالکان در زیمبابوه«و ناکس )02(»مهار آب تولید محصول مدیریت آب کشاورزی شناخت نگرش کشاورزان نسبت به راندمان آبیاری«آثاری هستند که در زمینە مدیریت آب در بخش کشاورزی تالیف و تهیه 2 شدهاند. راسمیادی )0223( در تحقیق خود به این نتیجه رسیده که نقش رهبران محلی در هدایت کشاورزان برای مشارکت در گروهه یا کشاورزی استفاده کننده از آب بسیار باال است. همچنین طبق نتایج دیگر تحقیقات بعد خانوار وابستگی افراد سطح تحصیالت سطح زیرکشت ساالنه درآمد آبی کشاورزی تماسهای ترویجی سرمای مؤلفههای اجتماعی منطقه آبیاری وضعیت و وضعیت مشارکت کشاورزان در زمینه مدیریت شبکههای آبیاری با موضوع مدیریت منابع آب همبستگی دارد )عزیزی خلخالی و همکاران 333 شاهرودی و همکاران 33 مواد و روش ها 3 رئوس میالدی 0223(. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی از لحاظ میزان و درجه کنترل میدانی و از لحاظ نحوهی جمعآوری اطالعات نیز از نوع تحقیقات توصیفی میباشد و از آنجا که روابط متغیرها را مورد بررسی قرار میدهد همبستگی به شمار میرود. در این مطالعه تدوین مبانی نظری و مرور منابع با استفاده از مطالعات کتابخانهای و جمعآوری اطالعات مربوط به جامعه آماری از طریق بررسیهای میدانی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل 022 کشاورز آبی شهرستان اسالمآباد غرب واقع در استان کرمانشاه میباشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 3 نفر برآورد گردید. نمونهها با استفاده از روش نمونهگیری طبقهای با انتساب متناسب انتخاب شدند. به این صورت که کل جامعهی مورد مطالعه به چهار طبقه )بخش( تقسیم گردید سپس متناسب با درصد جمعیت کشاورزان هر طبقه از کل جامعه آماری درصد و تعداد آنان از نمونه آماری مشخص گردید )جدول )((. پس از آن نمونهها به طور تصادفی از هر طبقه انتخاب و از طریق پرسشنامه مورد مصاحبه قرار گرفتند. ردیف جدول )( توزیع فراوانی پاسخگویان در جامعه آماری و سهم آنها در نمونه آماری در بخشهای مختلف بخش تعداد کشاورزان آبی هر طبقه( N ) درصد از جامعه آماری تعداد کشاورزان از نمونه آماری( n ) درصد از نمونه آماری 02/ / 22 حومه مرکزی / / 33 0 حومه شمالی 02 0/ 3 0/ 3 حومه جنوبی و حمیل 302 0/ 0/ 2 حسن آباد و شیان 0 2/22 3 2/ جمع کل پایایی مقیاس به کار رفته در این تحقیق با مقدار آلفای کرونباخ باالتر از 2/3 و روایی پرسشنامه نیز با توجه به نظر اساتید راهنما و مشاور مورد تأیید قرار گرفت. در نهایت تجزیه وتحلیل دادهها به کمک نرم افزارهای SPSS انجام شد. الزم به توضیح 5. Knox 6. Rusmialdi 2. Rusmialdi 3

4 است که در این تحقیق به منظور سنجش و اندازهگیری متغیر وابسته تحقیق یعنی میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب... سازوکار در قالب یک جدول آورده شد و از کشاورزان خواسته شد تا میزان بهکارگیری هر یک از سازوکارها را در مزرعه خود در قالب مقیاس پنج قسمتی لیکرت )از»خیلیکم«تا»خیلیزیاد«( بیان کنند سپس به هر کشاورز که گزینه»خیلیکم«را انتخاب نموده عدد 5 و کشاورزی که گزینه»خیلی زیاد«را انتخاب کند عدد 5 اختصاص داده شد و سایر گزینهها بین این دو عدد قرار گرفت. در ادامه با توجه به پاسخ کشاورزان میزان کل بهکارگیری سازوکارها از مجموع اعداد اختصاص داده شده به... سازوکار محاسبه شد. نتایج و بحث الف( آمار توصیفی طبق نتایج آمار توصیفی میانگین سنی کشاورزان 95/5 سال بوده و بیشتر آنان )97/6 درصد( در گروه سنی 87 تا 98 سال قرار داشتند. میانگین سابقه کاری کشاورزان /3 سال و بیشتر آنان )80 درصد( دارای 2 تا 02 سال سابقه کاری 57/5 بودند. حدود یکچهارم کشاورزان )25/7 درصد( بیسواد بودند. سطح تحصیالت درصد از آنان ابتدایی 59/2 درصد راهنمایی 25/5 درصد در حد دیپلم و فقط 57/8 درصد از کشاورزان دارای تحصیالت دانشگاهی بودند. نوع نظام بهرهبرداری مشاع )9/9 تعاونی )7/0 از اراضی 05/3 صورت به مابقی بود. مالکی خرده کشاورزان درصد درصد( اجارهداری و درصد( )59/5 درصد( از اراضی خود بهرهبرداری میکردند. طبق نتایج 35/5 درصد کشاورزان محصوالت کشاورزی خود را بیمه کرده بودند. دامنه تغییرات اراضی زیر کشت آبی پاسخگویان بین 5 تا 97 و میانگین آن نیز 3/52 هکتار بود. همچنین دامنه تغییرات تعداد قطعات اراضی کشاورزی کشاورزان بین 5 تا 57 هکتار و تعداد قطعات اراضی بیشتر آنان )05/7 درصد( کمتر از 8 قطعه و مابقی کشاورزان دارای اراضی بیشتر از 6 قطعه بودند. اراضی 09/3 درصد کشاورزان مسطح اما شیبدار بود. 5/7 درصد از آنان دارای اراضی با پستی و بلندی زیاد و فقط اراضی 57/8 درصد از کشاورزان مسطح و صاف بود. میانگین درآمد ساالنه کشاورزان از بخش کشاورزی 367 میلیون ریال بود. منبع تأمین آب آبیاری بیشتر کشاورزان )35/ درصد( چاه عمیق بود. منبع آب مورد استفادهی مابقی چاه نیمهعمیق رودخانه و چشمه بود. 00/5 درصد کشاورزان از طریق لولههای پلیاتیلن آب را به اراضی خود انتقال میدادند. 3/3 درصد از طریق کانالهای سیمانی و / درصد نیز با استفاده از لولههای نایلونی این کار را انجام میدادند. حدود 2 درصد پاسخگویان از سیستم آبیاری بارانی استفاده میکردند. 2 درصد کشاورزان از اعتبارات دولتی جهت بهبود سیستمهای آبیاری خود بهره برده بودند. حدود 2 درصد آنان در کالسهای آموزشی مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب شرکت کرده بودند به طوریکه 05 درصد آنان یک الی دو با در این کالسهای آموزشی حضور پیدا کرده بودند. 0

5 مدیریت پایدار منابع آب ب( آمار استنباطی ( تحلیل همبستگی در این پژوهش رابطه بین میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب توسط کشاورزان و دیگر متغیرهای تحقیق با استفاده از تحلیل همبستگی )آزمون و اسپیرمن( مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این آزمونها در جدول )2( ارائه شده است. متغیر اول جدول )2( رابطه بین میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت نوع آزمون متغیر دوم سن اسپیرمن سطح تحصیالت سابقه کار کشاورزی سطح زیر کشت آبی تعداد قطعه زمین آبی درآمد سالیانه از بخش کشاورزی تعداد بازدید کارشناسان کشاورزی از اراضی تعداد دفعات شرکت در کالسهای آموزشی تعداد جلد نشریات ترویجی خوانده شده تعداد دفعات مراجعه به مراکز جهاد کشاورزی فاصله زمانی بین هر دور آبیاری مدت زمان هر دور آبیاری نگرش افراد در رابطه با مدیریت آب همکاری با سازمانهای مرتبط با مدیریت آب اسپیرمن میزان مشارکت در فعالیتهای گروهی کشاورزی ** معنی داری در سطح یک درصد پایدار آب با متغیرهای مربوطه ضریب همبستگی )r( -7/758 7/500* -7/793-7/529-7/776 7/553 7/885** 7/282 ** 7/595 7/850** 7/855** -7/850** -7/526 7/957** 7/289** * معنی داری در سطح پنج درصد سطح معنیداری )sig( 7/587 7/793 7/535 7/555 7/795 7/508 7/777 7/770 7/778 7/777 7/777 7/797 7/599 7/777 7/776 طبق نتایج به دست آمده ارائه شده در جدول )2( بین میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب توسط کشاورزان با متغیر میزان تحصیالت در سطح پنج درصد )با احتمال 75 درصد( و با متغیرهای تعداد بازدید کارشناسان کشاورزی از اراضی تعداد دفعات شرکت در کالسهای آموزشی تعداد دفعات مراجعه به مراکز جهاد کشاورزی فاصله زمانی بین هر دور آبیاری همکاری با سازمانهای مرتبط با مدیریت آب و میزان مشارکت در فعالیتهای گروهی کشاورزی در سطح یک درصد )با احتمال 77 درصد( رابطه مثبت و معنیداری وجود داشت. بدین معنی که هر چه میزان متغیرهای نامبرده بیشتر شود کشاورزان به میزان بیشتری سازوکارهای مدیریت پایدار آب را به هنگام بهرهبرداری از منابع آب در اراضی خود بهکار میگیرند. همچنین ارتباط بین میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب با متغیر مدت زمان هر دور آبیاری در سطح یک درصد معکوس و معنیدار بود. به عبارتی با افزایش مدت زمان هر دور آبیاری میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب توسط کشاورزان کمتر خواهد شد.

6 و 7 2( تحلیل رگرسیون در این بخش بررسی تأثیر همزمان متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته تحقیق )میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب توسط کشاورزان( از طریق رگرسیون چندگانه و به روش گام به گام صورت گرفته است. همان طور که در جدول )8( مشاهده میشود نتایج این تحلیل نشان داد که سه متغیر»همکاری کشاورزان با سازمانها و نهادهای مرتبط با مدیریت منابع آبفاصله زمانی بین هر دور آبیاری«و»تعداد دفعات مراجعه به مراکز جهاد کشاورزی» به ترتیب وارد معادله شده که مقدار 7/780 /708 ضریب تعیین ( 2 R( برای هر کدام از آنها به ترتیب 7/595 برابر با بود که در مجموع این سه متغیر توانستند 25/5 درصد از تغیرات متغیر وابسته را تبیین نمایند. مقادیر مثبت ضرایب استاندارد )β( برای هر سه متغیر X و X 2 7/258 7/282 7/856 X 3 نشان میدهد که یک انحراف معیار افزایش در هر کدام از این متغیرها به ترتیب موجب و افزایش انحراف معیار در میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب توسط کشاورزان میشود. جدول) 3 ( عنوان متغیر نتایج تحلیل رگرسیون برای تعیین میزان تأثیر متغیرهای مربوطه بر متغیر وابسته ضریب تعیین تعدیل یافته )R 2 Adj( ضرایب )B( خطای معیار ضرایب استاندارد) β ( t آماره 0 /258** 9 /595** 2 /755** 2 /090** /856 7 /282 7 /258 F = 56 / 822** 8 /000 7 /573 7 /755 7 / /879 7 /996 7 /785 7 / /595 7 /253 7 /255 R 2 = 7 / 255 ** معنی داری در سطح یک درصد : C ضریب ثابت : X همکاری کشاورزان با سازمانها : X 2 فاصله زمانی بین هر دور آبیاری : X 3 تعداد دفعات مراجعه به جهاد کشاورزی با توجه به نتایج ارائه شده در جدول )8( معادله خطی حاصل از تحلیل رگرسیون را میتوان به صورت زیر نشان داد: Y = 0 / / 00 X + 2 / 23 X / 030 X 3 میزان بهکارگیری سازوکارهای مدیریت پایدار آب =Y همکاری کشاورزان با سازمانها و نهادهای مرتبط با مدیریت منابع آب = X فاصله زمانی بین هر دور آبیاری = 2 X تعداد دفعات مراجعه به مراکز جهاد کشاورزی = 3 X مثبت مقدار ضریب )B( برای هر سه متغیر نشان میدهد که با افزایش همکاری کشاورزان با سازمانها و نهادهای مرتبط با مدیریت منابع آب افزایش فاصله زمانی بین هر دور آبیاری و افزایش تعداد دفعات مراجعه کشاورزان به مراکز جهاد کشاورزی سازوکارهای مدیریت پایدار آب به میزان بیشتری توسط کشاورزان بهکار گرفته میشود. Stepwise-

7 بحث و نتیجهگیری براساس نتایج بدست آمده نگرش بیشتر کشاورزان منطقه اسالم آبادغرب نسبت به مدیریت پایدار منابع آب % در حد موافق به باال ارزشیابی شده است.بنابراین میتوان روند رو به رشدی را را در مدیریت پایدار منابع آب در این منطقه انتظار داشت. الزم به ذکر است که در این رابطه نتایج مطالعه فهام و همکاران و با این تحقیق هم خوانی دارد. نتایج همچنین نشان داد که سطح تحصیالت شرکت در کالسهای آموزشی ترویجی فاصله زمانی بین هر دور آبیاری میزان مشارکت در فعالیتهای گروهی سازمانها نهادهای مرتبط به عنوان عوامل موثر برمدیریت پایدار منابع آب شناخته شده اند. بنابراین میزان نسبی هر کدام از این عوامل می تواند مدیریت آب کشاورزان را مورد تاثیر خود قرار دهد.به طوری که هزینه بهرهبرداری شرکت در کالسهای مرتبط با مدیریت منابع آب درآمد و سطح اراضی به عنوان عوامل موثر بر مدیریت پایدار کشاورزان شناخته شدهاند. بنابراین میزان نسبی هر کدام از این عوامل میتواند بر مدیریت پایدار منابع آب قرار گیرد. به طوریکه با تقویت برخی از این عوامل مانند آموزش و غیره میتوان موجبات مدیریت بهتری را فرآهم نمود. در این رابطه با مطالعه حسین زاد و همکاران هورست )2775( و رئوس میالدی 2773( هم خوانی دارد. نتایج این مطالعه با یافتههای نوروزی و چیذری عوامل دیگری نظیر عملکرد محصول تماس های ترویجی استفاده از کانالهای ارتباطی مشارکت اجتماعی و دانش فنی کشاورزان در زمینه مدیریت پایدار منابع آب در نظر کشاورزان موثر شناخته شدند که با نتایج این مطالعه هم خوانی دارد. در این زمینه بر اساس نتایج به دست آمده پیشنهادهای زیر ارائه می گردد: حمایت مالی نهادهای رسمی از کشاورزان جهت تهیه و استقرار سیستمهای نوین آبیاری. با توجه به وجود رابطه مثبت و معنی دار بین تعامالت اجتماعی کشاورزان با مدیریت پایدار منابع آب پیشنهاد های زیر.5.2 مطرح می گردد: ایجاد ارتباط بین بکار گیرندگان سیستم های نوین )به ویژه موفق ها(و کشاورزان با آبیاری سنتی از طریق تشکیل جلسات تبادل اطالعات و پرسش و پاسخ تشکیل گروه های همیار متشکل از بکارگیرندگان روش های نوین با هدف تسهیل تعامالت بین خود آن ها. با توجه به وجود رابطه مثبت و معنی دار بین تعداد دفعات مراجعه کشاورزان به مراکز جهاد کشاورزی و مدیریت پایدار.8 پیشنهاد زیر مطرح می گردد: جذب کارشناسان آگاه با مشکالت کشاورزان جهت مشاوره در خصوص مشکالتشان. ترغیب حس مشارکت اجتماعی کشاورزان برای مدیریت مشارکتی در بهرهبرداری انتقال و مصرف منابع آب.9. Hurst

8 5. طبق نتایج آزمون همبستگی ارتباط بین میزان مشارکت هر کشاورز با دیگر کشاورزان در زمینه مدیریت بهتر منابع آب با متغیر مدیریت پایدار منابع آب معنیدار شده بود. از اینرو پیشنهاد میگردد که زمینه مشارکت هرچه بیشتر کشاورزان در مدیریت بهرهبرداری انتقال و مصرف آب توسط سازمانهای ترویجی فراهم گردد. ترغیب حس مشارکت اجتماعی کشاورزان را میتوان از طریق روشهای مختلف ترویجی چون بازدید از مزارع نمایشی پخش فیلمهای آموزشی شرکت در مراسم روز مزرعه استفاده از مجالت نشریات و بروشورهای ترویجی برگزاری نمایشگاهها و نصب پوسترهای آموزشی در خصوص معرفی مزایای مدیریت مشارکتی در بهرهبرداری انتقال و مصرف منابع آب انجام داد. 6. تأکید آموزشهای ترویجی بر اقدامات پیشگیرانه در خصوص مدیریت بهینه منابع آب پیشنهاد میگردد که در تدوین محتوای مواد آموزشی در خصوص مدیریت بهینه منابع آب که در قالب روشهای.0 مختلف ترویجی به کشاورزان ارائه میشود توجه بیشتری به آموزش اقدامات پیشگیرانه برای بهبود مدیریت منابع آب شود تا کشاورزان به جای یادگیری روشهای مبارزه با اثرات کمآبی و خشکسالی بعد از وقوع آن از قبل با روشهای مبارزه با آن آشنا شوند. منابع و مأخذ : 5. امیرخانی س. م. چیذری و س. م. حسینی )33( "عوامل آموزشی- ترویجی مؤثر بر انتقال و افزایش دانش فنی گندم کاران شهرستان ورامین در زمینه مدیریت آب کشاورزی" فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی شماره صص حسین زاده ج. خیاط شیر کوه ا.وحیاتی ب. 33.بررسی عوامل اقتصادی و مدیریتی موثر بر تمایل به سرمایه گذاری کشاورزان در سیستم های آبیاری تحت فشار بارانی )مطالعه موردی:شهرستان بوکان (.مجله دانش کشاورزی 3)0(:3. 8. شاهرودی ع.چیذری م.) 5836 (.عوامل تاثیر گذار بر نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تعاونی آب بران )مطالعه موردیاستان خراسان رضوی (.فصلنامه علوم وفنون کشاورزی و منابع طبیعی شماره 92 ص عمانی ا.) 33 (.شناسایی عوامل موثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین گندم کاران شهرستان اهواز. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی سال سوم شماره 0 صص -.. فال سلیمان محمود چکشی بهاره ) 32 (.نقش مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی جهت افزایش بهره وری و پایداری منابع آب دشت های بحرانی در نواحی خشک و کم آب کشور جغرافیا و توسعه ناحیه ای شماره شانزدهم 32 ص نوروزی ا.و چیذری م سازههای فرهنگی و اجتماعی موثر در نگرش گندمکاران شهرستان نهاوند پیرامون توسعه آبیاری بارانی مجله اقتصاد کشاورزی 2 )2(: Azizi Khalkheili, T. and Zamani, GH.H. (2009). Farmer participation in irrigation management: the case of Doroodzan Dam irrigation network, Iran. Agricultural Water Management, 96, Lopez-Gunn.e,Llammas,M.R,Garrido.A,Sana.D,(20),,Groundwater Management,Treatise on Water Science,Volume,Pages

9 8. Rusmialdi, S (2008)ctors related to the rate of participation of the village leader in guiding the Water User Farmer Group in central Lampung Univi, Indonesia Lenton,R,(20),Integrated Water Resources Management,,Treatise on Water ScienceVolume, Pages Information Center for water Engineering Services. (202). Saba, Information Center for Electrical, Water, and Energy Engineering Services. Retrieved December 3, 202, from www. Sabainfor.ir. (In Farsi).. Panahi, F., & Malek-Mohammadi, I. (200). LISREL analysis for of factors empowering producers to abolish livelihood poverty through optimizingagricultural water resources management. American Journal of Agricultural andbiological Science, 5(), Forouzani, M. & Karami, E. (200) Agricultural water poverty index and sustainability. Agronomy for Sustainable Development, 3(2): Knox.J.W,Kay.M.G,Weatherhead.E.K,(20),Water regulation, crop production, and agricultural water management Understanding farmer perspectives on irrigation efficiency,agricultural Water Management,InPress,CorrectedProof,Availableonline23July20 4. Rusmialdi, S (2008)ctors related to the rate of participation of the village leader in guiding the Water User Farmer Group in central Lampung Univi, Indonesia Shahroudi, E.A. and Chaizari, M. (2007), Factors influencing farmers' attitudes toward participation in water users cooperative, case study: Khorasan Razavi province. Journal of agricultural and natural resources science and technology, Yr., No. 42, (In Farsi). 6. Yukun Hu, Juana Paul Moiwo, Yonghui Yang, Shumin Han, YanminYang,(200),Agricultural water-saving and sustainable groundwater management in Shijiazhuang Irrigation District, North China Plain,Journal of Hydrology, Volume393, Issues 3-4, Pages. 7. Nyagumbo.I, Rurinda.J,(20),An appraisal of policies and institutional frameworks impacting on smallholder agricultural water management in Zimbabwe,Physics and Chemistry of the Earth,Parts A/B/C,In Press,Corrected Proof,Available online27july20.